Әр адамның қорғауға құқығы бар екенін бәрі біледі. Бірақ бәрі білмейді егер оның өзіне адвокат, нотариус немесе басқа құқықтық қорғау субъектісін жалдауға мүмкіндігі болмаса, оған бюджет есебінен мемлекет кепілдік берген заң көмегі беріледі. Біз Мемлекет кепілдік берген заң көмегі туралы келесі сұрақтарға жауап беруді шештік – қалай, кім ала алады, осы көмекті алу үшін қайда жүгінуге болады және оны кім бере алады.
ҚР Конституциясы мен заңдарына сәйкес әркімнің азаматтық, әкімшілік және қылмыстық процесс барысында белгіленген ережелерге сәйкес білікті заң көмегін алуға құқығы бар. Осы негіздерде ҚР азаматтарына мемлекет кепілдік берген заң көмегі ұсынылады:
Мемлекет кепілдік берген заң көмегі – Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген негізде және тәртіппен оны алуға құқығы бар жеке және заңды тұлғаларға тегін негізде көрсетілетін заң көмегі.
Мемлекет кепілдік берген заң көмегін көрсету субъектілері-мемлекет кепілдік берген заң көмегін көрсететін жеке және (немесе) заңды тұлғалар.
Мемлекет кепілдік берген заң көмегін көрсету жүйесі – Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген заң көмегіне мемлекет кепілдік берген құқықты іске асырудың құқықтық негіздері мен тетіктері.
Мемлекет кепілдік берген заң көмегін көрсету саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган (бұдан әрі – уәкілетті орган) – халыққа құқықтық көмек және заң қызметтерін көрсету саласында басшылықты жүзеге асыратын орталық атқарушы орган.
Мемлекет кепілдік берген заң көмегінің түрлері
Мемлекет кепілдік берген заң көмегі:
Құқықтық ақпараттандыру.
Құқықтық кеңес беру.
Осы Заңда және Қазақстан Республикасының өзге де заңнамалық актілерінде белгіленген жағдайларда және тәртіппен соттарда, қылмыстық қудалау органдарында, өзге де мемлекеттік органдар мен мемлекеттік емес ұйымдарда жеке тұлғалардың мүдделерін қорғау және өкілдік ету.
Жеке сот орындаушыларының “атқарушылық іс жүргізу және сот орындаушыларының мәртебесі туралы”Қазақстан Республикасының Заңында көзделген тәртіппен алимент пен жалақыны өндіріп алу туралы атқарушылық құжаттарды орындауы бойынша мәжбүрлеу шараларын қабылдауы.
“Ең төмен әлеуметтік стандарттар және олардың кепілдіктері туралы”Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес жеке тұлғалардың мүдделерін құқықтық ақпараттандыру, құқықтық консультация беру, қорғау және адвокаттардың өкілдігі мемлекет кепілдік берген заң көмегін көрсету саласындағы ең төмен әлеуметтік стандарттар болып табылады.
Мемлекет кепілдік берген заң көмегін көрсету қағидаттарға негізделеді:
заңдылық;
мемлекет кепілдік берген тегін заң көмегіне мұқтаж жеке және заңды тұлғалардың құқықтарының, бостандықтары мен заңды мүдделерінің басымдығы;
мемлекет кепілдік берген заң көмегінің қолжетімділігі мен сапасына тең;
мемлекет кепілдік берген заң көмегі көрсетілетін мәселенің құпиялылығын қамтамасыз ету;
мемлекет кепілдік берген заң көмегін көрсететін тұлғалардың мемлекет кепілдік берген заң көмегін көрсету сапасын сақтауын тиімді мемлекеттік реттеу және бақылау.
Мысалы, тұрғын үйді жалға алу мәселелері бойынша заңгерлік кеңес алу үшін Әділет министрлігінің 119 нөмірі бойынша тәулік бойы тегін құқықтық ақпараттық қызметіне, сондай-ақ өңірлік адвокаттар алқасы мен заң консультанттары палатасына жүгінуге болады.
Пәтерді жалға алу жиі кездеседі, бірақ соңғы уақытта көптеген сұрақтар туындайды. Шымкент Әділет департаментінің баспасөз қызметінде “Адвокаттық қызмет және заң көмегі туралы” ҚР Заңына сәйкес құқықтық кеңес беру мемлекет есебінен азаматтардың келесі санаттарына тегін берілетіні айтылды:
– Ұлы Отан соғысының қатысушылары болып табылатын кәсіпкерлік қызметпен байланысты емес мәселелер бойынша жеке тұлғаларға, жеңілдіктер бойынша Ұлы Отан соғысының қатысушыларына теңестірілген адамдарға, сондай-ақ басқа мемлекеттер аумағындағы жауынгерлік іс-қимылдар ардагерлеріне, мерзімді қызметтегі әскери қызметшілерге, бірінші және екінші топтағы мүгедектігі бар адамдарға, жасына байланысты зейнеткерлерге;
– кәсіпкерлік қызметпен байланысты емес мәселелер бойынша көпбалалы отбасыларға;
– кәсіпкерлік қызметпен байланысты емес мәселелер бойынша жан басына шаққандағы орташа айлық табысы облыстарда, республикалық маңызы бар қалаларда, астанада белгіленген кедейлік шегінен төмен аз қамтылған адамдарға (отбасыларға).
“Әділет министрлігі өз тарапынан барлық адвокаттар қауымдастығы мен заң консультанттары қауымдастығын осындай жағдайға тап болған барлық азаматтарға құқықтық көмек көрсетуге шақырады”, – деп толықтырды ведомстводан
Естеріңізге сала кетейік, Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің Құқықтық ақпараттық қызметі халыққа барлық құқықтық мәселелер бойынша, оның ішінде мемлекеттік қызметтер бойынша тегін кеңес береді, қолданыстағы заңнаманы түсіндіру бойынша көмек көрсетеді.
Қызмет қызметкерлері заңнаманың көптеген мәселелері бойынша түсініктемелер береді, соның ішінде атқарушылық іс жүргізу, заңды тұлғаларды тіркеу, жылжымайтын мүлікке құқықтар, апостиль қою және т.б. мәселелердегі өзекті ақпарат, адам өмірінің кез келген сәтінде кездесуі мүмкін.
